Հասարակություն | Իրադարձություններ | նորություններ

Հայաստանի դերը տիեզերքի նվաճման հարցում․հայացք անցյալից դեպի ապագա

Ապրիլի 2․ սա այն օրն է, որի հետ կապված ջերմ հուշեր ունի յուրաքանչյուր ԽՍՀՄ քաղաքացի։ Ուղիղ 60 տարի առաջ այդ օրը, ԽՍՀՄ հերոս Յուրի Գագարինը «Վոստոկ» տիեզերանավով մարդկության պատմության մեջ առաջին անգամ ուղեծրային թռիչք կատարեց Երկիր մոլորակի շուրջ։ Այսօր այդ օրը նշանակալից է ոչ միայն հետխորհրդային տարածքի երկրների, այլև ամբողջ աշխարհի համար, քանի որ պաշտոնապես միջազգային է ճանաչվել ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայի՝ 2011 թ․Ապրիլի 7-ին կայացած նիստում։

Այսօր մարդիկ, վերապրելով այդ ժամանակները, այդ պատմական օրը հիշում են ժպիտով և ջերմ հոգով։ Նրանց համար այդ օրը հպարտության օր է, ԽՍՀՄ 15 հանրապետությունների, այդ թվում՝ Հայաստանի հպարտության օրը, մի երկրի, որը մեծ ջանքեր է գործադրել և առ այսօր շարունակում է գործադրել տիեզերքի զարգացման և նվաճման ուղղությամբ։

Հայաստանը մասնակցել և մասնակցում է տիեզերքի հետ կապված բոլոր նախաձեռնություններին։ Դրանց թվում է նաև Վ․Համբարձումյանի անվան Բյուրականի աստղադիտարանը, Գառնիի տիեզերական աստղագիտության ինստիտուտը։ Բացի այդ, Հայաստանը տիեզերքի հետ կապված գործունեություն ծավալող միջազգային մի շարք կազմակերպությունների անդամ է, իր հերթին կազմակերպելով միջազգային հանդիպումներ, գիտաժողովներ, դպրոցներ և այլն։

Խոսելով անհատների մասին, որոնք էական ներդրում են ունեցել տիեզերքի զարգացման և նվաճման գործում, կարող ենք հիշատակել այդպիսի մի քանի երևելի գործիչների։

Իր տեսակի մեջ տիեզերական աստղագիտության ռահվիրաներից և ԽՍՀՄ-ում այդ գործի պիոներներից է Գրիգոր Գուրզադյանը։ Նա Գառնիի տիեզարական աստղագիտության ինստիտուտի հիմնադիրն է, ինչպես նաև «Օրիոն» աստղադիտակների ստեղծողը։ 1971 թ․ապրիլին «Սալյուտ-1» առաջին տիեզերակայանը «Օրիոն-1» ուղեծիր դուրս բերեց առաջին աստղադիտակը օբյեկտիվի պրիզմայով։ Դրան հաջորդեց «Օրիոն-2»-ը, որը շահագործման է հանձնվել «Սոյուզ-13» տիեզերանավի վրա, 1973 թ․դեկտեմբերին։ Այդ շահագործման գլխավոր արդյունքը եղավ ուլտրամանուշակագույն սպեկտրոգրամների ստացումը, որոնք առ այսօր կարևոր նշանակություն ունեն աստղագիտության համար։

Մյուս առանցքային անհատականությունը Նորայր Սիսակյանն է։ Նա տիեզերական կենսաբանության և տիեզերական բժշկագիտության հիմնադիրներից մեկն է։ Սիսակյանը եղել է տիեզերագնացության միջազգային Ակադեմիայի փոխնախագահը։ Այսօր կենսաքիմիայի ոլորտում նոր ուղությունների համար պարտական ենք Սիսակյանին։ Նրա գիտական գաղափարը հիմնված էր գրավիտացիոն կենսաբանության զարգացման վրա, որը ենթադրում է տիեզերագնացների կրթում, վերապատրաստում և այլն։

Մյուս նշանավոր դեմքը Անդրոնիկ Իոսիֆյանն էր, որին հաջողվեց ապահովել Խորհրդային Միության տեխնոլոգիական առաջընթացը։ Նրա գլխավոր նվաճումը եղավ հրթիռա-տիեզերական տեխնիկայի ստեղծման գործին մասնակցությունը, մասնավորապես՝ հրթիռների,  արբանյակների և տիեզերանավերի համար էլեկտրամեխանիկական սարքավորումների ստեղծման հարցում։ 20-րդ դարի կեսերին հայ գիտնական ղեկավարությամբ մշակվեց և փորձարկվեց «Օմեգա» արբանյակը։

Առաջին լուսագնացի ստեղծման հիմքում ևս հայ գիտնական է կանգնած։ Խոսքը ինժեներ-նախագծող Ալեքսանդր Քեմուրջյանի մասին է։ Նա ստեղծել է աշխարհում առաջին լուսնագնացները և մարսագնացները։ Եղել է ինքնագնաց շասիների գլխավոր նախագծողը։ Քեմուրջյանի ստեղծած առաջին լուսնագնացը Լուսին է հասել 1970 թ․Նոյեմբերի 17-ին։

Տիեզերագիտության ոլորտի մասին խոսելիս, չենք կարող չնշել Ջեյմս Ֆիլիպ Բագյանի մասին, հայ գիտնական, որ ծնվել է ԱՄՆ-ում։ Հենց նա է համարվում առաջին հայ տիեզերագնացը, որը 1989 թ․թռիչք է գործել Տիեզերք։ Իր առաջին թռիչքը Բագյանը նվիրել է իր պատմական հայրենիքին։

Սրանք ընդամենը հայ գիտնականների անուններից մի քանիսն են, ովքեր վիթխարի ներդրում են ունեցել տիեզերական ծրագրերի մշակման և տիեզերական հետազոտությունների մեջ: Հիմա, հեռանալով պատմությունից, եկեք խոսենք արդիականության և այն դերի մասին, որն այսօր խաղում է Հայաստանը այս ոլորտում:

«Տիեզերք» խումբը ներառված է առաջնահերթ ոլորտների ցանկում `Հայաստանի և Ռուսաստանի միջպետական ​​համաձայնագրի շրջանակներում: Հայաստանը տիեզերական հետազոտությունների միջազգային կոմիտեի (COSPAR) անդամ է, ՄԱԿ-ի տիեզերական հարցերի գրասենյակի (UNOOSA) անդամ, բացի այդ, Հայաստանում ստեղծվել է Հայկական տիեզերական գործակալությունը (ArmCosmos), որի հիմնական խնդիրն է ստեղծել և զարգացնել սեփական արբանյակը: Այս ուղղությամբ հսկայական քայլ կատարվեց, երբ 2020 թվականի մարտի 26-ին ՀՀ կառավարությունը ստորագրեց տիեզերական գործունեության մասին օրենքների փաթեթ, որը կոչվում է «Առաջադեմ վաղը» կամ ATOM, որը կնպաստի կրթության և տնտեսության զարգացմանը, ինչպես նաև ընդլայնելու է ինչպես պետական, այնպես էլ առևտրային տիեզերական գործունեությունը: Զուգահեռաբար, այն կնպաստի Հայաստանում տիեզերական գործունեության զարգացմանը և հնարավորություն կտա իրականացնել իր սեփական տիեզերական ծրագրերը, ներառյալ տիեզերանավերի և արբանյակների արձակումը տիեզերք:

Կազմակերպվում են նաև հատուկ դպրոցներ: Այսպես, 2017 թվականին կազմակերպվեց պատանի տիեզերագնացների Օրիոն-Բյուրական դպրոցը: 2019 թվականին անցկացվեց տիեզերական գիտության և տեխնոլոգիայի տարածաշրջանային ամառային դպրոց: Դա տարածաշրջանում միակ նախաձեռնությունն է, որն ուղղված է սկսնակ աստղագետների ներգրավմանն ու կրթմանը:

2021-ին Հայաստանում կանցկացվի «Starmus» վեցերորդ փառատոնը: Միջոցառումը կհամախմբի համաշխարհային կարգի գիտնականներին, նկարիչներին, տիեզերագնացներին և հասարակության լայն շերտերին `խթանելու գիտական ​​հաղորդակցությունը և վերջին հայտնագործությունների փոխանակումը մի շարք գիտական ​​ոլորտներում: Starmus վեցերորդ փառատոնը կենտրոնանալու է Մարսի հետազոտության վրա:

Խոսելով տիեզերքի նվաճման և զարգացման գործում ռուս-հայկական համագործակցության մասին, կցանկանայի նշել և շեշտել այն փորձը, որն ունի Ռուսաստանն այս ոլորտում:

Ռուսաստանի համար Տիեզերքն առանձնահատուկ հպարտություն է, որը կապված է բազմաթիվ գիտական ​​և տեխնոլոգիական նվաճումների հետ: Ռուսաստանը ԽՍՀՄ օրերից ի վեր տիեզերքի ուսումնասիրության հսկայական փորձ ունի: Տիեզերքի ումնասիրության ծրագիրը մեկնարկեց 1958 թ.-ին ՝ դեպի բաց տիեզերք մարդու առաջին թռիչքից 3 տարի առաջ, իսկ 1946-ին հիմնադրվեց թիվ 1 բյուրոն, որը զբաղվում էր բալիստիկ հրթիռների և արբանյակների մշակմամբ: 1957-ին գործարկվեց «Երկիր» անվամբ առաջին արհեստական ​​արբանյակը:

Այսօր Ռուսաստանը շարունակում է առաջատար դեր ունենալ այս ոլորտում: «Ռադիոաստրոն» միջազգային տիեզերական նախագիծն իրականացվում է Ռուսաստանի առաջատար դերով. ստեղծվել է «Գլոննասս» արբանյակային նավիգացիայի ռուսական համակարգը. դա գլոբալ նավիգացիայի մի քանի գործառնական համակարգերից մեկն է. մշակվել և շահագործման է հանձնվել Միացյալ Նահանգների և մի քանի երկրների հետ համատեղ։ Ակտիվորեն մշակվում է «Վեներա-Դ» նախագիծը, որի նպատակն է ուսումնասիրել Վեներան և դրա վրա հնարավոր կյանքի որոնումը (մեկնարկը նախատեսված է 2029 թվականին, իսկ առաջնահերթությունը՝ Լուսնի նվաճումն է):

Ինչ վերաբերում է Հայաստանի և Ռուսաստանի համագործակցությանը, ապա հարկ է նշել, որ կողմերի միջև տիեզերքի հետազոտության շրջանակներում գործակցության ակտիվ փուլը սկսվել է 2016 թ., «Տիեզերական տարածության ուսումնասիրության և խաղաղ նպատակներով օգտագործման ոլորտում համագործակցության մասին» Համաձայնագրի ստորագրումից հետո։ Ընդհանուր առմամբ, այս համաձայնագիրը երկու երկրների միջև տիեզերքին վերաբերող միակ համաձայնագիրն է: Այն նախատեսում է առկա գիտատեխնիկական փորձն օգտագործել նոր տիեզերական միջոցների ստեղծման նպատակով։ Բացի այդ, սպասվում է համագործակցություն տիեզերական տեխնոլոգիաների մշակման և ներդրման ոլորտում: Ամենակարևորը, դա կապահովի ամուր իրավական հիմք այս ոլորտում համագործակցության զարգացման համար: Համաձայնագիրը կնքվել է մինչև 2020 թվականը նախատեսող ժամկետով, և կողմերն այս պահին չեն երկարաձգել այն, բայց դա ավելի շատ զուտ տեխնիկական կետ է, քան բացթողում:

 «Ռուսական տիեզերական համակարգեր» հոլդինգը և հայկական առաջատար «Գեոկոսմոս» ՓԲԸ-ն 2019-ին համաձայնագիր ստորագրեցին «Երկրի մակերևույթի հեռահար զոնդավորման (ԵՀԶ) տեխնոլոգիաների ոլորտում համագործակցության» մասին։ Պայմանագրի շրջանակներում Երևանը հասանելիություն կստանա ռուսաստանյան ուղեծրային խմբավորման՝ ԵՀԶ միջոցով ստացված տվյալներին։ Համաձայնագրի շնորհիվ հայկական ընկերությունը ավելի մեծ հնարավորություններ կունենա ստեղծելու սեփական գեոինֆորմացիոն ծառայությունները, ինչպես նաև կունենա ռուսական արբանյակներ մուտք գործելու իրավունք։

Այսօր Հայաստանը շատ ջանքեր է գործադրում այս ոլորտում ակտիվորեն ներգրավվելու և վերածնունդ ապրելու ուղղությամբ: Հասկանալով, որ այսօր տիեզերքը միջազգային ոլորտում առաջնահերթություններից մեկն է, և որ Հայաստանը պետք է ձգտի դրան լիարժեք մասնակցելու, արդեն շատ հույսեր է տալիս, որ Հայաստանը չի սահմանափակվի միայն օրենքի ընդունմամբ, այլ ստեղծելու է բազմաթիվ, այդ թվում՝ պետական ծրագրեր տիեզերագիտության վերաբերյալ, զուգահեռաբար Տիեզերքը դարձնելով ազգային ռազմավարության առաջնահերթություններից մեկը։ Իզուր չէ, որ շատ հայ գիտնականներ ու մասնագետներ իրենց կյանքը նվիրել ու շարունակում են նվիրել այս ոլորտի զարգացմանը: Այս ոլորտում աշխուժացման և հետագա ինտեգրման համար Հայաստանը պետք է ակտիվորեն օգտագործի այն փորձը, որը ունի Ռուսաստանը: Ռուսաստանի հետ համապարփակ համագործակցությունը թույլ կտա Հայաստանին ակտիվորեն անցնել օրենքների ընդունման փուլից տիեզերական արդյունաբերության զարգացման պետական ​​ծրագրերի մշակման և իրականացման փուլ, ինչպես նաև կօգնի տիեզերքը գերակա դարձնել արտաքին և ներքին քաղաքականության մեջ:

Դմիտրի Աբազով

Similar Posts